Een interdisciplinaire STEAM-didactiek waarin muziek, fysica en engineering elkaar versterken

Het Europees project iMuSciCa ontwikkelt een interdisciplinaire STEAM-didactiek, waarin muziek, fysica en engineering elkaar versterken. Er worden leereenheden ontwikkeld rond basisinzichten van toon, natuurtonen, harmonieken, timbre, consonantie/dissonantie en dergelijke. Hierbij wisselen telkens vraagstellingen uit de muziek af met redeneringen en metingen in fysica. Vaak wordt ook een eenvoudig instrument gebouwd of gesimuleerd (engineering). Hiervoor wordt een ‘ICT-workbench’ gecreëerd waar men virtueel kan experimenteren zowel fysisch als muzikaal. Er wordt ook ruimte gecreëerd voor muzikale expressie.

Bij voorkeur wordt het traject uitgevoerd door een leerkracht fysica in combinatie met een leraar muziek.

De leermaterialen worden ter beschikking gesteld voor scholen die deelnemen aan het ontwikkelings- en testprogramma.

Meer informatie over het project vind je op deze webpagina. 

Uitdagende en veilige proeven met alledaagse huis- en tuinproducten

We stellen een keten op van maar liefst 100 eenvoudige, gekende en minder gekende proefjes, die voldoen aan volgende criteria:

• uitdagend
• veilig
• uit te voeren met huis- en tuinproducten 

Zullen we hiermee een plaats veroveren in het Guinness Recordboek?

We selecteren onze proefjes uit:

Tijdens de studiedag krijg je een syllabus, waarin de inhoud van de navorming beschreven staat. Achteraf ontvang je al het voorgesteld didactisch materiaal ook digitaal. 

Inhoudelijke vragen?
Neem contact op met filip.poncelet@ucll.be

Netwerksessie 3 van het Vlaams Lerend Netwerk STEM S.O. met als thema 'STEM: Evaluatie'

Programma

12.00 - 13.00 u.: Onthaal met broodjeslunch en koffie

13.00 - 13.05 u.: Welkom

13.05 - 13.20 u.: Keynote: voorstel van een didactisch model voor STEM

13.25 - 14.00 u.: Bespreking voorstel didactisch model voor STEM in groepen

14.00 - 14.15 u.: Tijd om de vragenlijst van het Lerend Netwerk in te vullen

• Breng je smartphone, tablet of laptop mee! 

14.15 - 14.25 u.: Pauze

14.25 - 14.40 u.: Keynote: Enkele mogelijkheden om STEM te evalueren, praktijk en theorie

• Door Wim Peeters, Pedagogisch begeleider begeleider fysica, STEM (en deels NW) regio Antwerpen, Hasselt en Mechelen-Brussel, Katholiek Onderwijs Vlaanderen
• Elke les streeft enkele leerdoelen na. Evalueren is een middel om deze doelen te bereiken, en hoeft niet enkel ingezet te worden om te zien of een doel bereikt is. In deze presentatie overlopen we snel enkele voorbeelden uit de praktijk, enkele mogelijke manieren, maar ook enkele tips om de evaluatie te doen in de klaspraktijk. STEM is een didactiek en pedagogie die een beetje anders probeert te zijn, vandaar dat de getoonde manieren van evalueren sommige leerkrachten misschien buiten hun comfortzone kunnen brengen. Door te evalueren om te leren, wordt de leraar temidden van zijn groep lerenden ook een lerende. Dat is een krachtige leeromgeving. STEM is een kans om dat in de praktijk te brengen. 

14.45 - 15.00 u.: Keynote: Kan STEM ook ‘evaluatie’ heruitvinden?

• Sander Van Acker, Opleidingshoofd Lerarenopleiding Secundair Onderwijs Odisee Waas & Onderzoeker
• STEM staat open voor een eigentijds leren waarin leerlingen hun eigen referentiekader opbouwen. Tijdens STEM kunnen heel wat 21ste-eeuwse vaardigheden aan bod komen. De bedoeling is om via feedback van de leerling aan de leerkracht dat leren op een hoger niveau te brengen. De zelfevaluatie van de leerlingen over hun betrokkenheid, vooruitgang en prestatie wordt geconfronteerd met de evaluatie door peers en leerkrachten. Zo kunnen wetenschappelijke inzichten en zelfregulatie samen ontwikkelen.

15.05 - 15.55 u.: Keuze uit een reeks parallelle workshops rond evaluatie in STEM

• Workshop 1: Comparatief beoordelen van competenties: een innovatieve methode
• Door Maarten Goossens, wetenschappelijk medewerker Onderzoeksgroep Edubron, Universiteit Antwerpen.
• Beschrijving: In deze workshop schenken we aandacht aan het betrouwbaar en valide beoordelen van competenties zonder ellenlange criterialijsten. Daarvoor wordt een vernieuwende manier en bijhorende tool (D-PAC) gedemonstreerd en worden wetenschappelijke inzichten toegelicht. Verder verkennen we verschillende toepassingsmogelijkheden samen met het publiek.
• Doelgroep: leerkrachten, lerarenopleiders, onderzoekers, begeleiders, beleidsmakers, …

• Workshop 2: Kennis evalueren in STEM via de vertrouwde toetsen
• Door Natacha Gesquière, Sint-Bavohumaniora Gent  
• Beschrijving: Omdat bij een STEM-project behoorlijk wat belang wordt gehecht aan de context, proberen we die lijn door te trekken in de toetsen. Enkele concrete voorbeelden.
• Doelgroep: eerste graad

• Workshop 3: Werken met rubrics
• Door Fatiha Baki, leerkracht STEM, wetenschappen en techniek
• Beschrijving: In deze workshop staan we even stil bij het gebruik van rubrics om leerlingen te evalueren. We bekijken hoe we rubrics kunnen gebruiken als een doelgericht, valide evaluatie-instrument. Na deze sessie weet je wat rubrics is en hoe je dat in de klas kan inzetten. 
• Doelgroep: leerkrachten

• Workshop 4: Kan STEM ook evaluatie heruitvinden?
• Door Sander Van Acker, Opleidingshoofd Lerarenopleiding Secundair Onderwijs Odisee Waas & Onderzoeker
• Beschrijving: STEM staat open voor een eigentijds leren waarin leerlingen hun eigen referentiekader opbouwen. Tijdens STEM kunnen heel wat 21ste-eeuwse vaardigheden aan bod komen. De bedoeling is om via feedback van de leerling aan de leerkracht dat leren op een hoger niveau te brengen. De zelfevaluatie van de leerlingen over hun betrokkenheid, vooruitgang en prestatie wordt geconfronteerd met de evaluatie door peers en leerkrachten. Zo kunnen wetenschappelijke inzichten en zelfregulatie samen ontwikkelen.
• Doelgroep: alle STEM-leerkrachten

15.55 - 16.20 u.: Bespreking in groepen van eigen evaluatiemethodes

• Breng de evaluatie-instrumenten die je zelf gebruikt mee

16.20 u.: Einde

Een gelijkaardig programma wordt op 27 april in Torhout aangeboden.
>> INSCHRIJVEN in TORHOUT <<

Netwerksessie 3 van het Vlaams Lerend Netwerk STEM S.O. met als thema 'STEM: Evaluatie'

Programma

12.00 - 13.00 u.: Onthaal met broodjeslunch en koffie

13.00 - 13.05 u.: Welkom

13.05 - 13.20 u.: Keynote: voorstel van een didactisch model voor STEM

13.25 - 14.00 u.: Bespreking voorstel didactisch model voor STEM in groepen

14.00 - 14.15 u.: Tijd om de vragenlijst van het Lerend Netwerk in te vullen

• Breng je smartphone, tablet of laptop mee! 

14.15 - 14.25 u.: Pauze

14.25 - 14.40 u.: Keynote: Enkele mogelijkheden om STEM te evalueren, praktijk en theorie

• Door Wim Peeters, Pedagogisch begeleider begeleider fysica, STEM (en deels NW) regio Antwerpen, Hasselt en Mechelen-Brussel, Katholiek Onderwijs Vlaanderen
• Elke les streeft enkele leerdoelen na. Evalueren is een middel om deze doelen te bereiken, en hoeft niet enkel ingezet te worden om te zien of een doel bereikt is. In deze presentatie overlopen we snel enkele voorbeelden uit de praktijk, enkele mogelijke manieren, maar ook enkele tips om de evaluatie te doen in de klaspraktijk. STEM is een didactiek en pedagogie die een beetje anders probeert te zijn, vandaar dat de getoonde manieren van evalueren sommige leerkrachten misschien buiten hun comfortzone kunnen brengen. Door te evalueren om te leren, wordt de leraar temidden van zijn groep lerenden ook een lerende. Dat is een krachtige leeromgeving. STEM is een kans om dat in de praktijk te brengen. 

14.45 - 15.00 u.: Keynote: Kan STEM ook ‘evaluatie’ heruitvinden?

• Sander Van Acker, Opleidingshoofd Lerarenopleiding Secundair Onderwijs Odisee Waas & Onderzoeker
• STEM staat open voor een eigentijds leren waarin leerlingen hun eigen referentiekader opbouwen. Tijdens STEM kunnen heel wat 21ste-eeuwse vaardigheden aan bod komen. De bedoeling is om via feedback van de leerling aan de leerkracht dat leren op een hoger niveau te brengen. De zelfevaluatie van de leerlingen over hun betrokkenheid, vooruitgang en prestatie wordt geconfronteerd met de evaluatie door peers en leerkrachten. Zo kunnen wetenschappelijke inzichten en zelfregulatie samen ontwikkelen.

15.05 - 15.55 u.: Keuze uit een reeks parallelle workshops rond evaluatie in STEM

• Workshop 1: Comparatief beoordelen van competenties: een innovatieve methode
• Door Maarten Goossens, wetenschappelijk medewerker Onderzoeksgroep Edubron, Universiteit Antwerpen.
• Beschrijving: In deze workshop schenken we aandacht aan het betrouwbaar en valide beoordelen van competenties zonder ellenlange criterialijsten. Daarvoor wordt een vernieuwende manier en bijhorende tool (D-PAC) gedemonstreerd en worden wetenschappelijke inzichten toegelicht. Verder verkennen we verschillende toepassingsmogelijkheden samen met het publiek.
• Doelgroep: leerkrachten, lerarenopleiders, onderzoekers, begeleiders, beleidsmakers, …

• Workshop 2: Kennis evalueren in STEM via de vertrouwde toetsen
• Door Natacha Gesquière, Sint-Bavohumaniora Gent  
• Beschrijving: Omdat bij een STEM-project behoorlijk wat belang wordt gehecht aan de context, proberen we die lijn door te trekken in de toetsen. Enkele concrete voorbeelden.
• Doelgroep: eerste graad

• Workshop 3: Evalueren van Labo’s en Engineeringsprojecten
• Door Stijn De Boever, STEM-leraar in de 2de graad, Sint-Rembert Torhout.
• Beschrijving: Samen met de groei van het aantal STEM-projecten, groeit ook het aantal evaluaties. Vaak maken we gebruik van nieuwe methodes met meer open opdrachten. Omdat dit anders is dan dat wat we gewoon zijn, zijn we nog een beetje zoekend naar een goede evaluatietool. Daarnaast richten we ons ook meer en meer op zelfevaluatie van de leerlingen en het evalueren van medeleerlingen. In mijn zoektocht zijn al veel modellen de revue gepasseerd (zoals deze van stem@school, KOV gebaseerd op STEM-kader,… ). Uiteindelijk heb ik voor mezelf een manier gevonden die vlot verbetert en toch al de dingen bevat die ik wil. Ik stel deze manier graag aan jullie voor. Daarna is er de mogelijkheid om ze te bespreken. Zo kunnen we van elkaar leren.
• Doelgroep: Leraren STEM die labo’s en open projecten en labo’s moeten evalueren.

• Workshop 4: Rubrics als STEM-evaluatietool
• Door Tijs Verbeke, lector STEM aan de lerarenopleiding van Howest.
• Beschrijving: In deze sessie geven we toelichting bij een STEM-evaluatietool, ontwikkeld door o.a. Jo Desutter (studiebegeleider STEM regio West-Vlaanderen, Katholiek Onderwijs Vlaanderen). De tool bestaat uit een matrix gebaseerd op rubrics en is makkelijk aanpasbaar aan de wensen van de leerkracht. Deze tool werd uitgerold via het lerende netwerk van de begeleidingsdienst en is een open-source tool. In ruim een jaar tijd gingen vele leerkrachten er al mee aan de slag en hebben ze de tool helpen aanpassen.
• Doelgroep: alle graden van het secundair onderwijs

• Workshop 5: Kan STEM ook evaluatie heruitvinden?
• Door Sander Van Acker, Opleidingshoofd Lerarenopleiding Secundair Onderwijs Odisee Waas & Onderzoeker
• Beschrijving: STEM staat open voor een eigentijds leren waarin leerlingen hun eigen referentiekader opbouwen. Tijdens STEM kunnen heel wat 21ste-eeuwse vaardigheden aan bod komen. De bedoeling is om via feedback van de leerling aan de leerkracht dat leren op een hoger niveau te brengen. De zelfevaluatie van de leerlingen over hun betrokkenheid, vooruitgang en prestatie wordt geconfronteerd met de evaluatie door peers en leerkrachten. Zo kunnen wetenschappelijke inzichten en zelfregulatie samen ontwikkelen.
• Doelgroep: alle STEM-leerkrachten

15.55 - 16.20 u.: Bespreking in groepen van eigen evaluatiemethodes

• Breng de evaluatie-instrumenten die je zelf gebruikt mee

16.20 u.: Einde

Een gelijkaardig programma wordt op 17 mei in Leuven aangeboden.
>> INSCHRIJVEN in LEUVEN <<

Wil je veel nieuwe ideeën opsteken over STEM-didactiek en didactiek voor wetenschappen en techniek? Kies dan uit de brede waaier aan workshops tijdens de STEM-dag.

Het programma van de STEM-dag omvat twee luiken:

VOORMIDDAG (9.15-12.15 u.): STEM in het secundair onderwijs (organisator: Lerend Netwerk STEM Oost-Vlaanderen, in samenwerking met HoGent, UGent en ArteveldeHS)

Doelgroep: leraren 1ste, 2de en 3de graad SO, directies, pedagogische begeleiders, lerarenopleiders, beleidsmakers, onderzoekers, ...
Inhoud: Gastsprekers en workshops uit het hoger onderwijs, gericht naar STEM-leerkrachten uit het secundair

NAMIDDAG (12.15-16.15 u.): 2de netwerksessie van het Vlaams Lerend Netwerk STEM SO - Thema: "STEM: Hoe?" (ondersteund door de Vlaamse Overheid Departement Onderwijs & Vorming en door UC Leuven-Limburg, Odisee, Hogeschool Gent, Hogeschool Vives en Arteveldehogeschool)

Doelgroep: leraren (1ste, 2de en 3de graad SO), directies, pedagogische begeleiders, lerarenopleiders, beleidsmakers, onderzoekers, ...
Inhoud: Vanuit onderzoek en praktijk wordt tijdens de netwerksessie dieper ingegaan op:

• Hoe organiseer je STEM in de school?
• Hoe breng je STEM in de klas?
• Een conceptmap die de interactie toont tussen de verschillende STEM-dimensies

Opmerking: Het namiddagprogramma is een herhaling van dat in Diepenbeek op 23/01.  

Programma-overzicht in detail

VOORMIDDAG: STEM in het secundair onderwijs

09.00-09.30 u.: Onthaal en verwelkoming met koffie

09.30-09.40 u.: Opening van de dag

09.40-10.10 u.: Keynote 'Wat verwacht het hoger onderwijs van STEM in het secundair onderwijs?'

• Spreker: prof. dr. ir. Francis Wyffels

10.10-10.30 u.: Keynote 'Wat werk echt van STEM?'

• Spreker: Pedro De Bruyckere

10.30-11.10 u.: Workshops reeks A

• A1. CS Unplugged (UGent) 
• Lesgever: prof. dr. ir. Francis Wyffels, Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur
• Inhoud: Het CS Unplugged handboek (http://csunplugged.org/) bevat een interessante verzameling van Computer Science (computerwetenschappen of informatica) gerelateerde spelletjes. Deze spelletjes kunnen gespeeld worden met kinderen en tieners. Elk spel is zodanig opgevat dat spelers het probleem moeten onderzoeken en zelf met oplossingen voor de proppen komen. Na ieder spel is het aangewezen om de gevonden antwoorden in groep te bediscussiëren en deze te linken met de theorie. Het beste van al? Je hebt er niet eens een computer voor nodig! Eén van de hoofdstukken, Colour by numbers, in het CS Unplugged handboek gaat over beeldrepresentatie met bits en relateert het met faxmachines. Recent, in het kader van het Google RISE project CErrobotics werd dit spel aangepast en laten we leerlingen hun eigen beeldrepresentatie en tranferprotocollen opstellen. Bovendien maken ze al spelenderwijs kennis met de concepten ruis, bandbreedte en compressie. Naast dit spel geeft het lesmateriaal ook nog een aantal tips mee om met het CS Unplugged handboek aan de slag te gaan. 

• A2. Follow the message (HoGent)
• Lesgever: Bert Van Vrekkem, lector ICT aan Faculteit Bedrijf en Organisatie, HoGent
• Inhoud: In deze workshop kom je te weten hoe het internet precies werkt. Aan de hand van simulatiesoftware bouwen we stap voor stap een computernetwerk uit. We leren de belangrijkste types netwerkapparatuur kennen (switches en routers) en bespreken op welke manier de "eindsystemen" (bv. gewone pc's, netwerkprinters, enz.) met elkaar communiceren. We hebben het ook over de belangrijkste netwerkprotocollen, de talen waarmee de onderdelen van een computernetwerk met elkaar spreken. Aan het einde van deze workshop begrijp je wat er gebeurt als je in je webbrowser een webpagina opvraagt, hoe deze aanvraag de server bereikt, waar de webpagina op bewaard wordt, en hoe die doorgestuurd wordt naar je eigen pc.

• A3. De Autofabriek (UGent) 
• Lesgever: prof. dr. ir. Stijn De Vuyst, Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur
• Inhoud: Hoe organiseer je de productie van een auto in een fabriek? Welke processen komen daar bij kijken, waar moet je rekening mee houden, hoe benut je alle beschikbare ruimte/materiaal/… optimaal om binnen een zo kort mogelijke tijd een maximale productie te realiseren? In deze workshop bekijken we hoe je als leerkracht met Lego een volwaardig productieproces kan simuleren en hoe je de leerlingen kan laten proeven van de complexiteit van het werk van een ingenieur. 

• A4. Tinkering
• Lesgever: Jan De Lange, lector aan Lerarenopleiding ArteveldeHS
• Inhoud: Tinkering is meer dan enkel maken! Het wordt gezien als een pedagogiek, een werkmethodiek waarbij overleg, teamwork en ontwerpen gefaciliteerd worden doorheen activiteiten. Leerlingen experimenteren in een soort leerlabo met als doel hen te stimuleren in het leren over wetenschappen, kunst en menselijke perceptie. Deze aanpak is gebaseerd op het constructivisme (thinking through making). Tijdens deze workshop worden een aantal voorbeeld activiteiten doorlopen, gereflecteerd over de eigenlijke pedagogiek alsook gekeken naar opportuniteiten binnen techniek, wetenschaps- of STEM-projecten. Meer info.

11.15-11.25 u.: Koffiepauze

11.30-12.15 u.: Workshops reeks B

• B1. Programmeren zonder pc (UGent)
• Lesgever: dr. Leen Brouns, faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur
• Inhoud: Leren programmeren gaat over meer dan enkel code schrijven. Het gaat over instructies geven en het effect van die instructies proberen te voorspellen, en daarvoor hoef je niet achter een computer te zitten. In deze workshop bekijken we hoe je aan je leerlingen de basics van programmeren en computationeel denken kan aanbrengen, zonder dat daarvoor achter een scherm hoeven te zitten. 

• B2. CSI-lab (HoGent) 
• Lesgever: Christel Meert, lector chemie, Faculteit Natuur en Techniek, HoGent
• Inhoud: Forensisch onderzoek spreekt tot de verbeelding. Deze interesse wordt gevoed door allerhande televisieseries. Maar is televisie wel realistisch? De leerlingen krijgen in deze workshop een beknopte uiteenzetting over de huidige technieken binnen forensisch onderzoek en een weergave van de diensten en laboratoria die hiervoor verantwoordelijk zijn. Vooraleer zelf ‘inspecteur’ te spelen, worden ze vertrouwd gemaakt met de wetenschappelijke achtergrond van de experimenten en de rol van chemie hierin.

• B3. Landmeten met drones (HoGent) 
• Lesgever: Dennis De Vriendt, lector landmeetkunde, Faculteit Natuur en Techniek, HoGent
• Inhoud: De deelnemers worden ondergedompeld in de hightech wereld van de landmeter-expert. De activiteit bestaat uit drie grote delen: een introductie, een demovlucht en een verwerking van de luchtbeelden.

• B4. Big ideas in STEM
• Lesgever: Jouri Van Landeghem, lector fysica aan Lerarenopleiding, Faculteit Mens en Welzijn, HoGent
• Inhoud: Wat zijn de grote ideeën die naar voor komen binnen STEM? Wat zijn de cruciale concepten die aan leerlingen meegegeven zouden moeten worden in een STEM-vak? Wat is “STEM-denken” eigenlijk? Welke vaardigheden breng ik aan en hoe geef ik leerlijnen daaromtrent vorm? We stellen een kader voor met stevige internationale fundamenten, aangepast aan het Vlaamse onderwijslandschap, om een rode draad te vormen doorheen heel het STEM-gebeuren op jouw school. 

12.15-13.00 u.: Broodjeslunch

NAMIDDAG: 2de netwerksessie van het Vlaams Lerend Netwerk STEM S.O. - Thema: 'STEM: Hoe?'

12.15-12.30 u.: Onthaal

12.30-13.00 u.: Broodjeslunch 

13.05-13.20 u.: Keynote "De STEM dimensies nader bekeken"

• Spreker: Jouri Van Landeghem (HoGent)

13.20-14.00 u.: Pitches rond de visie op STEM vanuit scholen

14.05-14.35 u.: Ronde tafel

14.35-14.50 u.: Koffiepauze

14.50-15.05 u.: Keynote "STEM: Hoe?"

• Spreker: Jan de Lange (Artveldehogeschool Gent)

15.10-16.00 u.: Praktijk- en beleidsessies - reeks C

• C1. Bouw je eigen Theremin (muziekinstrument) met Arduino
• Doelgroep: 2de en 3de graad secundair onderwijs
• Lesgevers: Dirk De Muynck, Griet Vandaele - SKI Gent
• Inhoud: In dit vakoverschrijdende STEAM-project bouwen de leerlingen van de 2de graad kunstsecundair een eigen theremin op basis van een Arduino en sensoren. Een theremin is een tot de verbeelding sprekend instrument dat bespeeld wordt zonder aanraking. Tijdens de lessen informatica  leren de leerlingen werken met elektronica en programmeren. In de kunstvakken Digitale technieken, Vorm 3D en architecturale vorming ontwerpen en bouwen de leerlingen een behuizing voor het instrument in constructivistische stijl. Meer informatie, lesmateriaal en reacties van de leerlingen vind je hier.

• C2. 12 jarigen ontwerpen hun eigen APPS 
• Doelgroep: 1ste graad TSO
• Lesgever: Bart Huykens - St.-Jozefinstituut Schoten
• Inhoud: Leerlingen van de eerste graad  secundair onderwijs zijn helemaal gek van hun smartphone en tablet. De ideale insteek dus om via deze weg de link te maken met Wetenschap en Wiskunde. Met de juiste begeleiding kunnen leerlingen met Appinventor zelf hele mooie en bruikbare apps maken voor Android toestellen. Laat u tijdens deze korte sessie van 50’ overtuigen van de resultaten en het gebruiksgemak.

• C3. Laat ons dit jaar anders een foto van de maan nemen
• Doelgroep: 3de graad TSO
• Lesgever: Erik Marynissen, Don Bosco Hoboken
• Inhoud: In het laatste jaar maken onze leerlingen iedere keer een vakoverschrijdend project, ondertussen kiezen we al een aantal jaren een opdracht die onder de noemer STEM valt. We starten met een brainstormsessie op het einde van het 5de of in het begin van het 6de jaar. Zo ook dit jaar met de sterrenkijker, de uiteindelijke opdracht luide, "maak een film van de maan gedurende 15 min". De sterrenkijker met aardcompensatie brengt hier de oplossing van het gestelde probleem. Soms bouwen we ook voort op voorgaande projecten, ons tweede project was een mobiliteitsvraagstuk. "Een breed inzetbaar transportmiddel zonder verbrandingsmotor." Het antwoord daarop is een trapauto geworden met elektrische ondersteuning. Ronkende titels met een hoog realisatiegehalte, maar hoe vat je zo iets aan en wat zijn de valkuilen van dergelijke STEM-projecten. We geven een overzicht van kenmerkende zaken die worden aangeboden in de verschillende jaren. Verder geven we nog een korte uileg over ons projectlokaal dat stelselmatig is getransformeerd naar een FABlab dat toegankelijk is tijdens de middag voor onze leerlingen.

• C4. Aardbeienteelt in de serre
• Doelgroep: 3de graad ASO/STEM
• Lesgevers: Jan Thielemans en Jan Moeskops - Heilig Graf Turnhout
• Inhoud: In het kader van het vak STEM kweken wij aardbeien in een klimaat gestuurde serre. In een eerste fase (voorbereiding) worden vakken zoals aardrijkskunde, biologie en chemie geïntegreerd om groeivoorwaarden van de plant te bespreken. Ter voorbereiding van de sturing worden regelkringen in de fysica en biologie behandeld. In een tweede fase wordt aan de hand van een miniserre het principe van regelkringen toegepast. In de laatste fase worden in de serre met aardbeienplanten parameters zoals irrigatie,  voeding, CO2 en licht via Arduino gestuurd.

• C5. Ontdek Design Thinking als STEM-didactiek
• Doelgroep: 1ste graad ASO
• Lesgevers: Joos Van Cauwenberghe & Gudrun Galle, STEM-leekrachten, Katholieke Scholengroep RHIZO, Kortrijk
• Inhoud: Design Thinking is een methodiek uit de designwereld om snel en projectmatig tot resultaten te komen. Het stimuleert teamsamenwerking, creativiteit en probleemoplossend denken. Door samen een concreet project te doorlopen willen we de waarde van Design Thinking voor het STEM-onderwijs duidelijker schetsen.

• C6. STEM en de zin voor innovatie
• Doelgroep: 1ste, 2de en 3de graad ASO
• Lesgever: Isabelle Truyen (coördinerend directeur sgr20) en Bert Schietse (STEM-coördinator KA Zottegem)
• Inhoud: De uitdaging en invulling van STEM-onderwijs van 12 tot 18, de meerwaarde van het FabLab en het blijven inzetten op vernieuwing.

• C7. STEM: een leerpad naar de toekomst
• Doelgroep: 1ste en 2de graad ASO
• Lesgever: Ignace Tanghe - Don Boscocollege Kortrijk
• Inhoud: In deze sessie komt een stukje visievorming naar boven met een aantal praktijkvoorbeelden. De workshop past in een Europees nascholingstraject van het Don Boscocollege Kortrijk. In het college (ASO) is STEM aanwezig in de eerste en de tweede graad en staat de derde graad in de steigers. Naar aanleiding van de nascholingen komen we tot een leerlijn voor ASO-onderwijs binnen de school. Hierbij nemen we elementen uit good practices uit andere Europese landen mee.

• C8. STEM-specialisatie in 2de en 3de graad vanuit concreet uitgewerkte STEM-projecten in een context van wetenschap en technologie 
• Doelgroep: Leraren, middenkader, directies die mee instaan voor de leerinhoud en de pedagogische invulling en coördinatie van de STEM-specialisatie in de bovenbouw
• Lesgevers: Peter Thijs, Stefan Vanderhoydonck, Don Bosco Helchteren.
• Inhoud: Vanuit enkele concrete projecten binnen een globale engineeringscontext, tracht men het onderzoekend leren bij leerlingen van Industriële Wetenschappen te stimuleren en een leerlijn op te bouwen tussen 2de en 3de graad.

16.15 u.: Einde

Wil je veel nieuwe ideeën opsteken over STEM-didactiek en didactiek voor wetenschappen en techniek? Kies dan uit de brede waaier aan workshops tijdens de STEM-dag.

Het programma van de STEM-dag omvat twee luiken:

VOORMIDDAG (9.15-12.30 u.): STEM in het basis- en secundair onderwijs (organisator: UC Leuven-Limburg)

Doelgroep: leraren (basisonderwijs & 1ste, 2de en 3de graad SO), directies, pedagogische begeleiders, lerarenopleiders, beleidsmakers, onderzoekers, ...
Inhoud: Aanbod van verschillende praktische workshops rond STEM, wetenschap en techniek voor het basisonderwijs en het secundair onderwijs.

NAMIDDAG (12.15-16.15 u.): 2de netwerksessie van het Vlaams Lerend Netwerk STEM SO - Thema: "STEM: Hoe?" (ondersteund door de Vlaamse Overheid Departement Onderwijs & Vorming en door UC Leuven-Limburg, Odisee, Hogeschool Gent, Hogeschool Vives en Arteveldehogeschool)

Doelgroep: leraren (1ste, 2de en 3de graad SO), directies, pedagogische begeleiders, lerarenopleiders, beleidsmakers, onderzoekers, ...
Inhoud: Vanuit onderzoek en praktijk wordt tijdens de netwerksessie dieper ingegaan op:

• Hoe organiseer je STEM in de school?
• Hoe breng je STEM in de klas?
• Een conceptmap die de interactie toont tussen de verschillende STEM-dimensies

Opmerking: Het namiddagprogramma wordt herhaald in Gent op 16/02/2017! 

Programma-overzicht in detail

VOORMIDDAG: STEM in het basis- en secundair onderwijs

09.15-09.30 u.: Onthaal

09.30-09.50 u.: Lezing "MeerSTEMmiG - een meerstemmige vakdidactiek voor Science, Technology, Engineering en Mathematics voor het secundair onderwijs"

• Sprekers: Renaat Frans, Erica Andreotti - UCLL
• Inhoud: Alhoewel de verzamelnaam STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) vaak wordt gebruikt in de praktijk en in de literatuur, is er geen unieke invulling voor deze term. Een en ander geeft aanleiding tot een veelheid van interpretaties, inhoudelijk zowel als didactisch. Met de leergemeenschap MeerSTEMmig hebben de vakdidactici van UCLL (campus Diepenbeek) in aftoetsing met een aantal scholen, een didactiek uitgewerkt voor het secundair onderwijs, die zowel recht doet aan de eigenheid van de afzonderlijke disciplines, als aan de interacties tussen deze disciplines. Deze didactiek tracht een weerspiegeling te zijn van de interdisciplinaire samenwerking die je ook vaker aantreft in onderzoeksgroepen en bedrijven. Deze didactiek werd vertaald in concrete leermaterialen die deze eigenheid én verbindingen laten zien aan leerlingen.

09.50-10.10 u.: Lezing "STEM voor de basis"

• Spreker: Kristof Van De Keere - Expertisecentrum Onderwijsinnovatie Vives
• Inhoud: Een goede methodiek voor STEM-onderwijs in de basisschool kan het probleemoplossend, creatief en onderzoekend handelen én denken van kinderen stimuleren. Het kan ook de houding van de kinderen tegenover STEM positief beïnvloeden. In deze keynote wordt gefocust op een methodiek van onderzoekend leren met als doel zinvolle STEM-activiteiten te implementeren in de klas. Centraal in de keynote staan filmfragmenten die worden geanalyseerd via een didactisch kader voor STEM-onderwijs.

10.15-11.10 u.: Workshops reeks A

• A1. MeerSTEMmiG: Recyclage 
• Doelgroep: Leraren van 1ste en 2de graad Secundair Onderwijs
• Lesgever: Filip Poncelet - UCLL & studenten chemie BASO UCLL Diepenbeek
• Inhoud: Voor de Leergemeenschap MeerSTEMmiG ontwikkelde UCLL Art of Teaching campus Diepenbeek STEM-leermaterialen rond: waterzuivering, (bio)plastics, recyclage van metalen, biogasgenerator… De sessie laat zien men bruikbare STEM-verbindingen kan maken met dit didactisch materiaal, hoe dit aanpakken in de klas, en ook hoe dit evalueren. Ook de rol van een leerkrachtenteam in een STEM-project komt aan bod.

• A2. Onderzoek in Beweging: Darwin de onderzoeker
• Doelgroep: Leraren WO, 3de graad Lager Onderwijs
• Lesgever: Laura Tamassia - UCLL
• Inhoud: Met de online leeromgeving en de exploratieve didactiek van Onderzoek in Beweging kan je de fascinerende wereld van onderzoek ontsluiten voor je leerlingen. De Black Box Darwin de onderzoeker brengt de onderzoekspraktijk van Darwin tot leven voor jongere kinderen. Wat heeft Darwin allemaal gedaan als onderzoeker?  Observeren, lezen, reizen, verzamelen en interageren met anderen: dat heeft hij allemaal gedaan! Deze sessie is een klein proeverij van deze innovatieve leermaterialen en didactiek, ontwikkeld in projecten gecoördineerd door UCLL Art of Teaching campus Diepenbeek. We leggen in de workshop ook uit hoe je deze Masterclass Onderzoek in Beweging naar je school kan halen.

• A3: Techniek4Boys & Girls 
• Doelgroep: Leraren 3de graad Lager Onderwijs
• Lesgever: Ann Emonds - UCLL
• Inhoud: Jonge kinderen komen vandaag niet veel meer in contact met techniek, meisjes wellicht minder dan jongens. Daarom bieden we voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar een techniekatelier aan waar de kinderen leren omgaan met gereedschappen, materialen en machines. Ze maken leuke bruikbare werkstukjes, waar ze basistechnieken van hout-, kunststof-, metaalbewerking en elektriciteit gebruiken.

• A4. Module Kwantummechanica
• Doelgroep: Leraren  3de graad Secundair Onderwijs
• Lesgevers: Erica Andreotti, Mieke Schuermans - UCLL
• Inhoud: Met de nieuwe leerplanmodule " Kwantummechanica" in de 3de graad fysica, heb je de gelegenheid om de lln. in te wijden in de moderne fysica. Via de door UCLL Art of Teaching ontwikkelde leerstations Quantum SpinOff, kan je de inzichten van de kwantummechanica en haar toepassingen in de klas brengen. De aanpak is die van onderzoekend leren. Via het platform van Ark of Inquiry, krijg je toegang tot de leermethode op voorwaarde dat je ook bereid bent om feedback te geven. Meer diepgaand zal op het materiaal en de experimenten worden ingegaan op de nascholing kwantummechanica van 8/02/2016

• A5: Geluid, toon en muziek
• Doelgroep: Leraren 1ste graad Secundair Onderwijs (WW)
• Lesgever: Renaat Frans, UCLL
• Inhoud: Toon en Muziek biedt een mooie context om wetenschappelijk en wiskundig denken te stimuleren. Tegelijk biedt het ook ruimte voor ontwerp- en zelfs kleine musiceeroefeningen.

• A6: STEM in de spotlights
• Doelgroep: Leraren Lager Onderwijs 2de (en 3e ) graad
• Lesgever: Kristof Van De Keere , Remko Meys - Expertisecentrum Onderwijsinnovatie Vives
• Inhoud: In deze workshop wordt het didactisch kader dat centraal staat in de keynote STEM voor de basis toegepast op concrete STEM activiteiten voor de 2e en 3e graad Lager Onderwijs. We gaan hierbij aan de slag met laagdrempelige activiteiten waarin onderzoeken, ontwerpen en optimaliseren centraal staan.

11.15-11.35 u.: Koffiepauze

11.35-12.30 u.: Workshops reeks B

• B1: MeerSTEMmiG: Recyclage - zie omschrijving hierboven

• B2: Onderzoek in Beweging: Nobelprijs Fysica 2013 en Solvay Conferentie 1927
• Doelgroep: Leraren Secundair Onderwijs, 3de graad fysica
• Lesgever: Laura Tamassia
• Inhoud: Met de online leeromgeving en de exploratieve didactiek van Onderzoek in Beweging kan je de fascinerende wereld van onderzoek ontsluiten voor je leerlingen. Wat schuilt er achter de Nobelprijs fysica voor Englert en Higgs? Hoe heeft de kwantummechanica vorm gekregen in de Solvay conferentie 1927 in Brussel? Deze sessie is een klein proeverij van deze innovatieve leermaterialen en didactiek, ontwikkeld in projecten gecoördineerd door UCLL Art of Teaching campus Diepenbeek.   We leggen in de workshop ook uit hoe je deze Masterclass Onderzoek in Beweging naar je school kan halen.

• B3: Techniek4Boys & Girls  – zie omschrijving hierboven

• B4: Module Kwantummechanica - zie omschrijving hierboven

• B5: Geluid, toon en muziek - zie omschrijving hierboven

• B6: STEM in de spotlights - zie omschrijving hierboven

12:30-13:00: Broodjeslunch (met infostands, folders en praktijkvoorbeelden van STEM-projecten)

NAMIDDAG: 2de netwerksessie van het Vlaams Lerend Netwerk STEM S.O. - Thema: 'STEM: Hoe?'

12.15-12.30 u.: Onthaal

12.30-13.00 u.: Broodjeslunch (met infostands, folders en praktijkvoorbeelden van STEM-projecten)

13.05-13.20 u.: Keynote "De STEM dimensies nader bekeken"

• Spreker: Jouri Van Landeghem (HoGent)

13.20-14.00 u.: Pitches rond de visie op STEM vanuit scholen

14.05-14.35 u.: Ronde tafel

14.35-14.50 u.: Koffiepauze

14.50-15.05 u.: Keynote "STEM: Hoe?"

• Spreker: Jan de Lange (Artveldehogeschool Gent)

15.10-16.00 u.: Praktijk- en beleidsessies - reeks C

• C1. Bouw je eigen Theremin (muziekinstrument) met Arduino
• Doelgroep: 2de en 3de graad secundair onderwijs
• Lesgevers: Dirk De Muynck, Griet Vandaele - SKI Gent
• Inhoud: In dit vakoverschrijdende STEAM-project bouwen de leerlingen van de 2de graad kunstsecundair een eigen theremin op basis van een Arduino en sensoren. Een theremin is een tot de verbeelding sprekend instrument dat bespeeld wordt zonder aanraking. Tijdens de lessen informatica  leren de leerlingen werken met elektronica en programmeren. In de kunstvakken Digitale technieken, Vorm 3D en architecturale vorming ontwerpen en bouwen de leerlingen een behuizing voor het instrument in constructivistische stijl. Meer informatie, lesmateriaal en reacties van de leerlingen vind je hier.

• C2. 12 jarigen ontwerpen hun eigen APPS 
• Doelgroep: 1ste graad TSO
• Lesgever: Bart Huykens - St.-Jozefinstituut Schoten
• Inhoud: Leerlingen van de eerste graad  secundair onderwijs zijn helemaal gek van hun smartphone en tablet. De ideale insteek dus om via deze weg de link te maken met Wetenschap en Wiskunde. Met de juiste begeleiding kunnen leerlingen met Appinventor zelf hele mooie en bruikbare apps maken voor Android toestellen. Laat u tijdens deze korte sessie van 50’ overtuigen van de resultaten en het gebruiksgemak.

• C3. Laat ons dit jaar anders een foto van de maan nemen
• Doelgroep: 3de graad TSO
• Lesgever: Erik Marynissen, Don Bosco Hoboken
• Inhoud: In het laatste jaar maken onze leerlingen iedere keer een vakoverschrijdend project, ondertussen kiezen we al een aantal jaren een opdracht die onder de noemer STEM valt. We starten met een brainstormsessie op het einde van het 5de of in het begin van het 6de jaar. Zo ook dit jaar met de sterrenkijker, de uiteindelijke opdracht luide, "maak een film van de maan gedurende 15 min". De sterrenkijker met aardcompensatie brengt hier de oplossing van het gestelde probleem. Soms bouwen we ook voort op voorgaande projecten, ons tweede project was een mobiliteitsvraagstuk. "Een breed inzetbaar transportmiddel zonder verbrandingsmotor." Het antwoord daarop is een trapauto geworden met elektrische ondersteuning. Ronkende titels met een hoog realisatiegehalte, maar hoe vat je zo iets aan en wat zijn de valkuilen van dergelijke STEM-projecten. We geven een overzicht van kenmerkende zaken die worden aangeboden in de verschillende jaren. Verder geven we nog een korte uileg over ons projectlokaal dat stelselmatig is getransformeerd naar een FABlab dat toegankelijk is tijdens de middag voor onze leerlingen.

• C4. Aardbeienteelt in de serre
• Doelgroep: 3de graad ASO/STEM
• Lesgevers: Jan Thielemans en Jan Moeskops - Heilig Graf Turnhout
• Inhoud: In het kader van het vak STEM kweken wij aardbeien in een klimaat gestuurde serre. In een eerste fase (voorbereiding) worden vakken zoals aardrijkskunde, biologie en chemie geïntegreerd om groeivoorwaarden van de plant te bespreken. Ter voorbereiding van de sturing worden regelkringen in de fysica en biologie behandeld. In een tweede fase wordt aan de hand van een miniserre het principe van regelkringen toegepast. In de laatste fase worden in de serre met aardbeienplanten parameters zoals irrigatie,  voeding, CO2 en licht via Arduino gestuurd.

• C5. Ontdek Design Thinking als STEM-didactiek
• Doelgroep: 1ste graad ASO
• Lesgevers: Joos Van Cauwenberghe & Gudrun Galle, STEM-leekrachten, Katholieke Scholengroep RHIZO, Kortrijk
• Inhoud: Design Thinking is een methodiek uit de designwereld om snel en projectmatig tot resultaten te komen. Het stimuleert teamsamenwerking, creativiteit en probleemoplossend denken. Door samen een concreet project te doorlopen willen we de waarde van Design Thinking voor het STEM-onderwijs duidelijker schetsen.

• C6. STEM en de zin voor innovatie
• Doelgroep: 1ste, 2de en 3de graad ASO
• Lesgever: Isabelle Truyen (coördinerend directeur sgr20) en Bert Schietse (STEM-coördinator KA Zottegem)
• Inhoud: De uitdaging en invulling van STEM-onderwijs van 12 tot 18, de meerwaarde van het FabLab en het blijven inzetten op vernieuwing.

• C7. STEM: een leerpad naar de toekomst
• Doelgroep: 1ste en 2de graad ASO
• Lesgever: Ignace Tanghe - Don Boscocollege Kortrijk
• Inhoud: In deze sessie komt een stukje visievorming naar boven met een aantal praktijkvoorbeelden. De workshop past in een Europees nascholingstraject van het Don Boscocollege Kortrijk. In het college (ASO) is STEM aanwezig in de eerste en de tweede graad en staat de derde graad in de steigers. Naar aanleiding van de nascholingen komen we tot een leerlijn voor ASO-onderwijs binnen de school. Hierbij nemen we elementen uit good practices uit andere Europese landen mee.

• C8. STEM-specialisatie in 2de en 3de graad vanuit concreet uitgewerkte STEM-projecten in een context van wetenschap en technologie 
• Doelgroep: Leraren, middenkader, directies die mee instaan voor de leerinhoud en de pedagogische invulling en coördinatie van de STEM-specialisatie in de bovenbouw
• Lesgevers: Peter Thijs, Stefan Vanderhoydonck, Don Bosco Helchteren.
• Inhoud: Vanuit enkele concrete projecten binnen een globale engineeringscontext, tracht men het onderzoekend leren bij leerlingen van Industriële Wetenschappen te stimuleren en een leerlijn op te bouwen tussen 2de en 3de graad.

16.15 u.: Einde